Zdrowie wcześniaka

W kilku prostych słowach o przetrwałym przewodzie tętniczym (przewodzie Botalla)

Przewód tętniczy to naczynie łączące dwie główne tętnice wychodzące z serca: tętnicę płucną i aortę. Tętnica płucna doprowadza do płuc krew, która wraca do serca po oddaniu tlenu komórkom naszego organizmu. Aorta z kolei rozprowadza do tkanek krew bogatą w tlen, powracającą do serca z płuc. Płuca płodu intensywnie się rozwijają, jednak pracować zaczynają dopiero po urodzeniu, wraz z pierwszymi oddechami dziecka. Ich funkcję w okresie życia płodowego pełni łożysko. Ponieważ płuca płodu nie pracują, krew powracająca z łożyska, bogata w tlen, omija je płynąc przez przewód tętniczy z tętnicy płucnej do aorty.

Po przecięciu pępowiny płuca muszą przejąć to ważne zadanie, jakim jest dostarczenie organizmowi tlenu. Wraz i pierwszymi oddechami pęcherzyki płuc noworodka rozprężają się, a ich naczynia krwionośne rozprostowują się i rozszerzają. Teraz krew musi popłynąć tętnicą płucną do płuc skąd zabierze tlen i powróci do serca, a następnie aortą do wszystkich narządów. Przewód tętniczy przestaje być potrzebny i u większości dzieci zamyka się samoistnie w pierwszych kilku dobach życia. U niektórych dzieci, z prawidłowym układem krążenia, pozostaje jakiś czas otwarty, nie powodując żadnych zaburzeń i również zamyka się samoistnie.

Czasami jednak, niezamknięty w pierwszych dobach życia, przewód tętniczy może niekorzystnie wpływać na stan zdrowia dziecka. Mówimy wówczas o przetrwałym przewodzie tętniczym (PDA – persistent ductus arteriosus)

Przyczyna niezamykania się przewodu tętniczego nie jest znana. Pewną rolę mogą odgrywać czynniki genetyczne. Dwukrotnie częściej nie zamyka się on u dziewczynek niż u chłopców. Często pozostaje otwarty u noworodków z zaburzeniami oddychania. Jest też częstym zjawiskiem u noworodków z zespołami genetycznie uwarunkowanymi np. zespół Downa czy u dzieci, których matki w ciąży chorowały na różyczkę.

Szczególną grupą są noworodki urodzone przedwcześnie. U tych dzieci ryzyko przetrwałego przewodu tętniczego jest szczególnie duże i wzrasta wraz z obniżaniem się wieku płodowego. Stosunkowo często też mamy tutaj do czynienia z tzw. przetrwałym przewodem tętniczym hemodynamicznie istotnym,czyli z takim, który powoduje wystąpienie objawów niewydolności krążenia i oddychania i wymaga leczenia.

Otwartym przewodem tętniczym krew może płynąć z aorty do tętnicy płucnej lub z tętnicy płucnej do aorty. Po urodzeniu, krew płynie z tętnicy płucnej do aorty. W miarę jak rozszerzają się naczynia płucne (obniża się opór dla przepływającej krwi) przepływ staje się dwukierunkowy, a ostatecznie z aorty do tętnicy płucnej. U dzieci z zaburzeniami oddychania proces ten zachodzi wolniej.

Kierunek przepływu z tętnicy płucnej do aorty powoduje zmniejszenie objętości krwi przepływającej przez płuca i w konsekwencji gorsze utlenowanie. Sytuację dodatkowo pogarsza choroba lub niedojrzałość płuc.

Konsekwencją przepływu krwi z aorty do tętnicy płucnej jest wzrost objętości krwi płynącej do płuc i stopniowo narastający obrzęk płuc. W skrajnych przypadkach może dojść do obrzęku krwotocznego płuc – „krwotoku” z płuc. Kolejnym problemem jest mniejsza objętość krwi płynącej aortą do różnych narządów jak: jelita, nerki, czy mózg co zwiększa ryzyko poważnych problemów zdrowotnych jak krwawienie do ośrodkowego układu nerwowego, martwicze zapalenie jelit czy niewydolność nerek.

Objawy kliniczne zależą przede wszystkim od objętości krwi przepływającej przez przewód tętniczy oraz od dojrzałości dziecka. Najczęściej przetrwały przewód tętniczy manifestuje się zaburzeniami oddychania o różnym nasileniu, domieszką krwi w wydzielinie z dróg oddechowych, nieprawidłowym tętnem oraz zwiększoną różnicą między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym krwi. W łagodniejszych przypadkach częściej u noworodków donoszonych może to być niechęć do jedzenia, brak przyrostu masy ciała, przyspieszenie oddechu.

Lekarz badając dziecko może usłyszeć charakterystyczny dla przetrwałego przewodu tętniczego szmer nad sercem. Najważniejszym badaniem jest ultrasonograficzne badanie serduszka, czyli echokardiografia. W badaniu tym można stwierdzić nie tylko obecność przetrwałego przewodu tętniczego, ale też określić kierunek płynącej krwi i ocenić stopień zagrożenia dla dziecka oraz ustalić sposób postępowania.

Jeżeli nie ma zagrożenia przyjmuje się postawę wyczekującą na samoistne zamknięcie przewodu tętniczego. Jeżeli przewód tętniczy jest szeroki i występują niepokojące objawy lekarz zaproponuje leczenie farmakologiczne lub operacyjne. Leczenie farmakologiczne polega na podaniu leków przeciwzapalnych powodujących zamknięcie przewodu tętniczego (indometacyna, ibuprofen czy paracetamol). Jeżeli z jakiegoś powodu leczenie farmakologiczne jest przeciwwskazane (np. nieprawidłowe funkcja nerek lub zaburzenia funkcji jelit) lub też jest ono nieskuteczne konieczne jest leczenie zabiegowe, czyli chirurgiczne zamknięcie przewodu tętniczego. Czasami możliwe jest zamknięcie przewodu tętniczego poprzez cewnikowanie serca.

Prof. dr hab. n med. Iwona Maroszyńska
Klinika Intensywnej Terapii i Wad Wrodzonych Noworodków i Niemowląt
Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi

Artykuł pochodzi z 6. numeru gazetki „Mam(y) wcześniaka”

WRÓĆ DO LISTY ARTYKUŁÓW