Zdrowie wcześniaka

Dlaczego warto chronić wcześniaki przed wirusem RS?

prof. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka

Wirus RS to syncytialny wirus nabłonka oddechowego. W Polsce występuje sezonowo od października do kwietnia, a kontakt z nim może mieć każdy. Wirus RS jest odpowiedzialny za 70% infekcji u dzieci do 2. roku życia. O ile u dorosłych i dzieci urodzonych o czasie może wywołać kaszel lub katar, to u wcześniaków może być śmiertelnie groźny powodując ostre zapalenia dolnych dróg oddechowych. Dlaczego tak się dzieje? Czy można zabezpieczyć przed nim dziecko? Kiedy warto to zrobić?

Wcześniak – maleńki, bezbronny człowiek

Dzieci, które przychodzą na świat przed planowanym terminem nie są przygotowane do samodzielnego funkcjonowania. Ich układy: odpornościowy, oddechowy, pokarmowy, neurologiczny nie są w pełni dojrzałe, a tym samym nie mogą spełniać wszystkich swoich funkcji. Dziecko otrzymuje od matki przeciwciała w 3. trymestrze ciąży, a najwięcej po 32. tygodniu ciąży. Jeżeli dziecko urodzi się wcześniej, liczba przeciwciał jest zbyt mała i niewystarczająca, aby ochronić go przed wirusami czy bakteriami. Dodatkowo płuca dziecka urodzonego przed terminem nie są w pełni rozwinięte. W brzuchu matki dostarczanie dziecku tlenu i usuwanie dwutlenku węgla odbywa się przez łożysko. Pęcherzyki płucne, które przejmują tę rolę, gdy dziecko jest już na świecie, wykazują dostateczną dojrzałość dopiero po 36. tygodniu ciąży. To dlatego u dzieci urodzonych przedwcześnie każdy kontakt z wirusem czy bakterią może być śmiertelnie groźny. Wcześniaki często mają niewydolny własny oddech, który wymaga wsparcia z zastosowaniem różnego typu aparatury. Jest to konieczne dla zapewniania prawidłowego utlenowania każdej komórki organizmu. Szczególnie groźnym powikłaniem niedojrzałości płuc jest dysplazja oskrzelowo-płucna, choroba o charakterze przewlekłym, polegająca na utrzymywaniu się zaburzeń oddychania czasem przez wiele miesięcy. To zwłaszcza te dzieci narażone są na ciężki przebieg zakażenia wirusem RS. Do zakażenia najczęściej dochodzi już po wypisie ze szpitala, a jego źródłem jest chore rodzeństwo lub rodzice.

Niebezpieczny wirus RS

Wirus RS jest główną przyczyną ostrych zakażeń dróg oddechowych u niemowląt urodzonych przedwcześnie. Co roku atakuje prawie 90% wcześniaków, powodując, że stan ogólny dziecka jest na tyle poważny, że musi być ono leczone w warunkach szpitalnych, czasami na oddziale intensywnej terapii. To ogromne, dodatkowe obciążenie dla małego, nie w pełni dojrzałego organizmu. Zakażenia dróg oddechowych wywołane wirusem RS mogą prowadzić do nasilonej niewydolności oddechowej i stanowić zagrożenie dla życia. Oczywiście najbardziej narażone są skrajne wcześniaki, które urodziły się z bardzo małą masą ciała.

Możliwa ochrona

Od lat trwają prace nad opracowaniem szczepionki przeciwko wirusowi RS. Teraz dostępna jest tzw. profilaktyka bierna. Polega ona na podaniu dziecku gotowych przeciwciał, które niszczą groźnego wirusa RS. W tej chwili z takiej bezpłatnej ochrony mogą w Polsce skorzystać najbardziej zagrożone wcześniaki. Do programu lekowego, w ramach którego państwo finansuje profilaktykę, kwalifikowane są dzieci które:

  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1. roku życia i urodziły się w wieku ciążowym poniżej 28. tygodni,
  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życia i mają dysplazję oskrzelowo-płucną,
  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życiadzieci z hemodynamicznie istotną wadą serca z:
    - jawną niewydolnością serca, utrzymującą się pomimo leczenia farmakologicznego
       lub
    - umiarkowanym lub ciężkim wtórnym nadciśnieniem płucnym
       lub
    - siniczymi wadami serca, z przezskórnym utlenowaniem krwi tętniczej utrzymującej się <90%,
  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 6. miesiąca życia i spełniają kryterium:
    - wiek ciążowy 29 - 32 tygodni
       lub
    - wiek ciążowy ≤ 35 tygodni oraz mała masa urodzeniowa ≤ 1500 gramów
  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 2. roku życia - dzieci z rdzeniowym zanikiem mięśni (SMA)
  • w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1. roku życia - dzieci z mukowiscydozą

Warto zabezpieczyć

Bez względu na to, czy dziecko urodziło się w 28. tygodniu ciąży czy w 34., warto zabezpieczyć je przed groźnymi wirusami. Poród przedwczesny to ogromne obciążenie dla dziecka powodujące szereg powikłań. Niektórym z nich nie jesteśmy w stanie zapobiec, ale trzeba też zrobić wszystko, aby nie „dokładać” dodatkowych obciążeń, szczególnie wtedy, gdy można im zapobiegać. Najmniejsza infekcja może oznaczać dla wcześniaka powrót do szpitala, nawet na oddział intensywnej terapii. To krok wstecz w walce o zdrowie dziecka i dla jego rozwoju. Warto więc zrobić wszystko, aby do tego nie dopuścić. Oprócz podania odpowiedniej profilaktyki trzeba również pamiętać o podstawowych zasadach pielęgnacji i higieny podczas opieki nad wcześniakiem, zarówno w szpitalu, jak i po wyjściu do domu. Wirus RS przenoszony jest na rękach, ubraniu, zabawkach, a do zakażenia dochodzi drogą kontaktową. Na rękach może się utrzymać kilkadziesiąt minut, a na zabawkach, innych przedmiotach i ubraniach nawet kilka godzin. Dlatego przed każdym kontaktem z wcześniakiem należy umyć ręce. W domach, w których jest starsze rodzeństwo warto pomyśleć również o zmianie ubrania po ich powrocie z przedszkola czy szkoły. Bezwzględnie należy unikać miejsc, w których wcześniak może mieć kontakt z osobami zakażonymi.

Na temat profilaktyki chorób wywołanych przez wirus RS warto porozmawiać z neonatologiem lub pediatrą. 

Lista ośrodków realizujących program profilaktyki RSV można znaleźć tutaj

Konsultacja merytoryczna tekstu prof. dr hab. n. med. Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Kierownik Kliniki Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Szpitala Klinicznego im. ks. Anny Mazowieckiej WUM w Warszawie.

WRÓĆ DO LISTY ARTYKUŁÓW