Aktualności

Układ odpornościowy dziecka urodzonego przedwcześnie nie jest jeszcze w pełni dojrzały. To oznacza, że wcześniaki mogą częściej chorować i nawet najdrobniejsza infekcja może przerodzić się w groźną chorobę. Problemy zdrowotne pojawiają się szczególnie w okresie jesienno-zimowym, ale o ochronę wcześniaka przed zakażeniami warto dbać przez cały czas. Co robić, a czego unikać w opiece nad wcześniakiem?

Główną funkcją układu odpornościowego jest ochrona przed wirusami i bakteriami, które mogą wywoływać infekcje. Jego wrodzonymi elementami są skóra i błony śluzowe, na których powierzchni umieszczone są specjalne białka. Ważnym elementem są również przeciwciała, których najwięcej dziecko otrzymuje od matki w 3. trymestrze ciąży. Im wcześniej urodzi się dziecko, tym bardziej niedojrzałe są poszczególne elementy układu odpornościowego – poziom przeciwciał otrzymanych od mamy jest zbyt mały, aby móc zabezpieczyć dziecko, skóra jest zbyt cienka, aby stanowić barierę dla drobnoustrojów, a błony śluzowe niedostatecznie wykształcone co sprzyja namnażaniu chorobotwórczych bakterii.

Mleko mamy – najważniejsze dla wcześniaków

Ważne, aby od pierwszych dni życia wzmacniać układ odpornościowy i chronić go przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi. Najważniejsze jest dostarczanie przeciwciał i innych czynników chroniących przed infekcjami, a te zawarte są w mleku mamy. – Mleko mamy dla wcześniaka jest ważniejsze niż dla noworodka urodzonego o czasie. Pokarm kobiecy zawiera bardzo dużo składników aktywnych immunologicznie, dlatego ważne jest, aby dziecko urodzone przedwcześnie było karmione mlekiem mamy tak szybko, jak to jest możliwe. Początkowo może to być trudne, zarówno dla matki – pod względem technicznym i emocjonalnym, jak i dla dziecka – wcześniaki nie posiadają umiejętności jednoczesnego ssania, przełykania i oddychania. W pierwszych dniach życia mleko mamy może być podawane przez sondę, a nawet palcem na wewnętrzną stronę policzków dziecka. Udowodniono, że ma istotne znaczenie w zapobieganiu zakażeń i wpływa na rozwój motoryczny i intelektualny dziecka – powiedziała dr n. med. Krystyna Bober-Olesińska, kierownik Oddziału Neonatologicznego Międzyleskiego Szpitala Specjalistycznego w Warszawie.

Właściwa pielęgnacja

Wzmocnienie układu odpornościowego uzyskuje się również dzięki codziennym staraniom mającym na celu dostarczenie wszystkich potrzebnych składników odżywczych oraz stymulację jego dojrzewania przez hartowanie. Ważna jest również ochrona dziecka przed niekorzystnymi czynnikami, które mogą zaburzyć jego naturalną ochronę. Niezwykle ważna jest właściwa pielęgnacja skóry, która u wcześniaków jest jak cienki pergamin. Składa się z 3 zamiast 12 warstw i ma mniej tkanki podskórnej. To sprawia, że bardzo łatwo przenikają przez nią bakterie, wirusy i inne czynniki mogące prowadzić do uogólnionego zakażenia oraz substancje chemiczne. Skóra wcześniaka jest wrażliwa i wymaga odpowiedniej pielęgnacji. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad higieny i dezynfekcji rąk przed każdym kontaktem z dzieckiem. Należy również zwracać uwagę na wybierane produkty pielęgnacyjne, a czynności wykonywać z dużą delikatnością.

Ochrona przed groźnymi wirusami i bakteriami

Układ odpornościowy jest szczególnie narażony na wirusy i bakterie, z którymi dziecko może mieć kontakt zarówno podczas pobytu w szpitalu, jak i po wyjściu do domu. Jednym z najgroźniejszych dla wcześniaków jest wirus RS, czyli syncytialny wirus nabłonka oddechowego. Jest on najczęstszą przyczyną zakażeń dróg oddechowych u dzieci do 2. roku życia – w sezonie zwiększonej zachorowalności odpowiada nawet za 70% infekcji. W Polsce występuje sezonowo – od października do kwietnia. O ile u dzieci starszych i u osób dorosłych zwykle powoduje łagodne infekcje górnych dróg oddechowych takie jak kaszel, czy katar, o tyle dla dzieci urodzonych przedwcześnie może być szczególnie groźny, będąc często przyczyną ciężkich zaburzeń oddychania wymagających powrotu na oddział intensywnej terapii. W leczeniu niekiedy konieczne bywa zastosowanie metod wspomagających oddychanie łącznie z wentylacją mechaniczną. – Szczególnie zagrożone są najmniejsze wcześniaki, urodzone przez 33. tygodniem ciąży oraz dzieci z dysplazją oskrzelowo-płucną. Dodatkowe zakażenia nakładające się na rozwijający się układ oddechowy powodują trudności w oddychaniu i mogą doprowadzić do ciężkich powikłań wymagających przyjęcia dziecka do szpitala. Niemowlęta urodzone w 29.-32. tygodniu ciąży 3-krotnie częściej wymagają leczenia w oddziale intensywnej terapii oraz stosowania wentylacji mechanicznej niż te urodzone w 35. tygodniu ciąży – powiedziała dr Krystyna Bober.

Nie opracowano jeszcze skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi RS, ale jedną z możliwości zabezpieczenia dziecka przed tym wirusem jest tzw. profilaktyka bierna. Należy przedyskutować z lekarzem, czy dziecko wymaga takiej profilaktyki. Polega ona na podawaniu dzieciom z grupy zwiększonego ryzyka przeciwciała skierowanego przeciwko wirusowi RS. Taka profilaktyka pozwala na zmniejszenie liczby i złagodzenie przebiegu zakażeń dolnych dróg oddechowych u wcześniaków.

W Polsce do programu profilaktyki zakażeń RSV kwalifikowane są dzieci, które:

• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 1. roku życia i spełniają następujące kryteria: – wiek ciążowy do 28. tygodnia ciąży lub – lekarz rozpoznał u nich tzw. dysplazję oskrzelowo-płucną;
• w momencie rozpoczęcia immunizacji nie ukończyły 6. miesiąca życia i spełniają kryterium – wiek ciążowy między 29. a 32. tygodniem ciąży (32 tygodnie i 6 dni).

Program polega na podaniu maksymalnie 5 dawek leku w miesięcznych odstępach w sezonie zakażeń wirusem RS, który trwa od 1 października do 30 kwietnia. Podawanie leku należy powtarzać, bo gotowe przeciwciała podawane dziecku nie powodują, że organizm zaczyna je sam wytwarzać (tak, jak to jest w przypadku szczepionki) i zanikają po ok. 30 dniach. W zapobieganiu infekcjom wywołanym przez bakterie i wirusy trzeba przestrzegać podstawowych zasad pielęgnacji i higieny podczas opieki nad wcześniakiem, zarówno w szpitalu, jak i po wyjściu do domu. Gdy wcześniak zostaje wypisany do domu, to oznacza, że wchodzi w nowe, nieznane mu dotąd środowisko, w którym będzie miał kontakt z różnymi nowymi czynnikami potencjalnie chorobotwórczymi i osobami, które mogą je przenosić. W pielęgnacji maluszka należy zadbać o odpowiednią higienę obowiązującą wszystkich, którzy będą mieli styczność z dzieckiem.

Szczególną uwagę należy zwrócić na:

• czyste ręce, bo na nich najłatwiej jest przenieść bakterie. Przed każdym kontaktem z wcześniakiem należy umyć ręce,
• zmianę ubrania starszego rodzeństwa po ich powrocie ze szkoły czy przedszkola,
• unikanie miejsc, w których wcześniak może mieć kontakt z osobami zakażonymi,
• całkowite wyeliminowanie dymu papierosowego z otoczenia dziecka, nie tylko w pokoju, w którym przebywa dziecko, ale w całym domu,
• stosowanie produktów bezpiecznych dla dziecka i dbanie o odpowiednie nawilżenie jego skóry,
• codzienne spacery,
• prawidłowe ubieranie – unikanie zarówno przegrzewania, jak i narażenia na zbyt niską temperaturę.

Szczepienia ochronne

Najskuteczniejszą bronią w walce z infekcjami są szczepienia ochronne. Każda dodatkowa choroba zakaźna może mieć niekorzystny wpływ na dalszy rozwój dziecka. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami wielu towarzystw naukowych wiek ciążowy i urodzeniowa masa ciała nie powinny stanowić decydujących kryteriów przy kwalifikacji do szczepienia. Wcześniaki, których stan ogólny jest stabilny, powinny zostać zaszczepione zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych licząc tygodnie od dnia porodu, a nie zgodnie z wiekiem korygowanym. Warunkiem odbycia szczepienia jest stabilny stan dziecka. W związku z długą hospitalizacją wcześniaków korzystne jest, zarówno dla dziecka, jego rodziców, jak i lekarza rodzinnego, podanie pierwszych dawek szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i pneumokokom podczas hospitalizacji, przed wypisem z oddziału noworodkowego.